MAGAZIN PREPORUKA
NA DANAŠNJI DAN: Dvjesta godina od rođenja Branka Radičevića
Foto: Wikicitat
Danas se obilježava 200 godina od rođenja pjesnika Branka Radičevića.
Tim povodom izdvojili smo biografiju i pjesme koje su dio mnogih života.
Za početak, podsjećanje da su upravo njegove dvije pjesme dio stalnog muzičkog repertoara Zdravka Čolića.
Pevam danju, pevam noću
(Radičević je posvetio Mini Karadžić)
Pevam danju, pevam noću,
pevam sele, što god hoću;
I što hoću, to i mogu,
samo jedno još ne mogu:
Da zapevam glasovito,
glasovito, silovito,
da te dignem sa zemljice,
da te metnem međ’ zvezdice.
Kad si zvezda, sele moja,
da si među zvezdicama,
među svojim, sele moja,
milim sestricama.
Kletva
(Kod Čolića naziv pjesme je Ao nono bijela)
Zelena je trava,
moma na njoj spava,
vijar vetar pirnu,
u suknju joj dirnu,
suknjica se širi
a nožica viri,
ao nono bela,
voda te odnela
pa — meni donela!
Kad mlidijah umreti
Lisje žuti veće po drveću,
lisje žuti dole veće pada;
Zelenoga više ja nikada
videt neću!
Glava klonu, lice potavnilo,
bolovanje oko mi popilo,
ruka lomna, telo izmoždeno,
a kleca mi slabačko koleno!
Dođe doba da idem u groba.
Zbogom žitku, moj prelepi sanče!
Zbogom zoro, zbogom beli danče!
Zbogom svete, nekadašnji raju, –
Ja sad moram drugom ići kraju!
O, da te tako ja ne ljubljah žarko,
još bih gledo tvoje sunce jarko,
slušo groma, slušao oluju,
čudio se tvojemu slavuju,
tvojoj ruci i tvojem izvoru –
mog života vir je na uviru!
O, pesme moje, jadna siročadi,
deco mila mojih leta mladi’!
Htedoh dugu da sa neba svučem,
dugom šarnom da sve vas obučem,
da nakitim sjajnim zvezdama,
da obasjam sunčanim lučama…
Duga bila, pa se izgubila,
zvezde sjale, pa su i presjale,
a sunašce ono ogrejalo,
i ono je sa neba mi palo!
Sve nestade što vam dati spravlja –
u traljama otac vas ostavlja.
Đački rastanak
Nesi, breže, čudo ti za oko,
ne dižeš se do neba visoko,
nesi gora umilnoga latka,
kad ko šeće da je šetnja slatka,
ni se voda sa kamena sliva,
kad ko legne da slađe počiva,
a ko traži za veselje cveće —
zaman traži, tu ga naći neće.
Nekoliko ovde je drveta,
al’ de rastu, to su mesta sveta,
nji je tužno posadilo doba,
svako s’ vije više jednog groba,
po grobovi trava obilata,
na dekome cveća umiljata,
ko zna koga grob ovaj pokriva,
možda cvetak tu kakav počiva,
pa je cveće poitilo amo
da se samcit bratac ne bi teškô,
veće mirno u grobnici leškô.
Spavaj, brate, tu sanak slađani,
kiti, cveće, grob njemu lađani,
ta sve mu je možda ovog sveta
ugrabila ova raka kleta,
ta od sviju njegovi milina
O Branku Radičeviću
Branko Radičević je rođen u Slavonskom Brodu 28. marta 1824. godine u porodici Todora i Ruže Radičević, kćerke bogatog trgovca Janka Mihajlovića iz Vukovara. Pošto je rođen dan uoči svetog Aleksija, po njemu je i dobio ime kada je kršten sjutradan. Pred objavljivanje prve knjige, ime će promijeniti u Branko. Brankov otac Todor je bio činovnik, ali se takođe bavio i književnošću i preveo je sa njemačkog jezika Šilerovog „Viljema Tela“. Branko je imao brata Stevana i sestru Amaliju, koja je umrla u drugoj godini života, piše u biografiji objavljenoj na sajtu OŠ ,,Branko Radičević” Vraneši.
Porodica mu se 1830. preselila u Zemun, gdje je Branko završio pet razreda srpske (1830—1832) i njemačke (1832—1835) osnovne škole. U gimnaziju u Sremskim Karlovcima se upisao 1836. Sremski Karlovci i obližnje Strašilovo su imali velik uticaj na Brankova kasnija djela, od kojih su najpoznatija „Đački rastanak“, u kojoj izražava svoju želju da tu bude i sahranjen. Nakon završenih šest razreda u Sremskim Karlovcima, sedmi i osmi razred je završio u Temišvaru, gdje mu je otac bio premješten 1841. godine. U Temišvaru je preminuo Brankov brat Stevan.
Godine 1843. je upisao studije prava u Beču, ali nakon tri godine studija odustaje od fakulteta. Staro prijateljstvo porodice Radičević sa Vukom Karadžićem bila je Branku najbolja preporuka za stupanje u krug Vukovih saradnika i prijatelja. Kada mu je preminuo brat Stevan, Branko se zbratimio sa drugim mladim Vukovim sljedbenikom Đurom Daničićem.
Branko Radičević je bio sljedbenik ideja Vuka Karadžića. Svoju zbirku pod nazivom „Pesme“ napisao je na narodnom jeziku. Branko Radičević je pisao ljubavne i rodoljubive pjesme. Kada se razbolio, počeo je da piše tužne pjesme (elegije).
Prve stihove Branko je napisao još dok je pohađao Karlovačku gimnaziju, a odušljevljen Vukovim reformama se intezivnije počeo baviti književnim radom. Prvu knjigu pjesama je objavio u Beču 1847. godine, na čistom narodnom jeziku u duhu modernog evropskog romantičarskog pjesništva. Iste godine su objavljeni i Vukov prevod Novog zavjeta, Daničićev „Rat za srpski jezik i pravopis“ i Njegošev „Gorski vijenac“, tako da se ta godina smatra godinom nezvanične Vukove pobjede.
Zbog revolucije koja je zahvatila Habsburšku monarhiju, Radičević je napustio Beč i živio je po raznim mjestima u Sremu. Slava koju su mu donijele prve pjesme bila je velika i u Kneževini Srbiji, u koju je nekoliko puta dolazio. U strahu da njegovo prisustvo ne izazove nemire među velikoškolskom omladinom, vlasti su Branka protjerale iz Beograda.
U to vrijeme je počeo da oboljeva od tuberkuloze. Vrativši se u Beč 1849. upisao je studije medicine, ali je nastavio da se bavi književnošću i godine 1851. objavio je još jednu zbirku pjesama.
Radičević je preminuo 1. jula 1853. u bečkoj bolnici na rukama Vukove žene Ane. Imao je 29 godina. Posthumno zbirku pjesama je objavio njegov otac Teodor 1862. Srpska omladina je ispunila pjesnikovu želju i godine 1883. prenijela je njegove ostatke iz Beča na Stražilovo.
Po njemu se zovu trgovi u Sremskim Karlovcima i Zemunu.
Znao je njemački, latinski, grčki, češki i slovački jezik.
B.R.
