MAGAZIN MAGAZIN_IZDVOJENO
PODSJEĆANJE: Ovo su dame koje su Crnoj Gori dale prva arhitektonska, likovna, muzička i književna djela
U susret Danu žena, 8. martu, podsjećamo na neke od dama Crne Gore, koje su ovoj zemlji podarile prva arhitektonska, muzička, likovna i književna djela, dok je jedna od njih bila prva ljekarka i prevoditeljica u Crnoj Gori.
Svetlana Kana Radević prva je arhitektinja u Crnoj Gori. Rođena je 1937. godine. Osnovnu školu završila je na Cetinju, a gimnaziju u Podgorici. Diplomirala je na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu, a magistrirala na Univerzitetu u Pensilvaniji. Specijalizirala se u Parizu i Salcburgu, boravila u Japanu. Studirala je i Istoriju umjetnosti. Sve to izgradilo je u arhitektinju kakva je bila. Bila je inostrani član Ruske akademije za arhitekturu i građevinske nauke, redovni član Dukljanske akademije nauka i umjetnosti, prva potpredsjednica Matice crnogorske, članica Crnogorskog PEN centra, članica UNESCO-a (AIA), članica uprava strukovnih udruženja. Za njena arhitektonska ostvarenja je karakterističan specifičan izbor materijala i aktivno učešće u kreiranju ambijenta.
Hotel Podgorica
Ponosno i elegantno stoje, baš kao što je bila i žena koja ih je dizajnirala. Njena najznačajnija arhitektonska ostvarenja su hotel „Podgorica”, zgrada Leksikografskog zavoda, autobuska stanica i poslovni centar „Kruševac” u Podgorici, hoteli ,,Zlatibor” u Užicu i ,,Mojkovac” u Mojkovcu, spomen-kompleks Barutana, spomen-obilježje u Duvanskom kombinatu Podgorica, park Zlatica u Podgorici, vrtić na Cetinju i niz drugih. Dobitnica je više priznanja, među kojima Republičke i Savezne nagrade „Borba”, Nagrade oslobođenja Podgorice i Trinaestojulske nagradu.
Spomenik na Barutani
– Smatram sebe crnogorskim arhitektom, u smislu što sam neki tradicionalni likovni jezik, tradicionalni arhitektonski pristup, uvijek željela da transformišem u savremeni likovni jezik – govorila je Radević.
Umrla je 2000. godine.
Ksenija Vujović -Tošić bila je prva crnogorska slikarka. Rođena je 1930. u Trstu, u slikarskoj porodici. Majka je bila Danijela Gruden, a otac Savo Vujović, slikar, grafičar, karikaturista, likovni pedagog, pozorišni scenograf i jedan od osnivača Udruženja likovnih umjetnika Crne Gore. Ksenija je završila Akademiju likovnih umjetnosti 1953. godine u klasi profesora i akademskog slikara Franca Mihaliča i postdiplomske studije 1955. u Ljubljani.
Kao najbolji student dobila je nagradu Akademije za slikarstvo i Prešernovu nagradu. Radila je kao slikarka dekoraterka u „Lovćen filmu“ kao asistentkinja slikara Antona Lukatelija i kao profesorica u Ljubljani i Podgorici.
Pretežno je slikala pejsaž pročišćenim koloritom i škrtim potezima, kada su u pitanju ulja, a u njenim pastelima se ističe mjera svjetlosti. Dobitnica je i priznanja Cetinjskog salona „13. novembar“ (1967) i SO Cetinje (1970). Izlagala je širom SFRJ i u inostranstvu. Njena posljednja retrospektivna izložba je održana 1994. u Podgorici. Umrla je 1999. godine.
Divna Veković bila je prva prevoditeljica i prva ljekarka u Crnoj Gori, Rođena je 1886. u selu Lužac kod Berana. Osnovnu školu je završila u manastiru Đurđevi stupovi, nižu gimnaziju u Skoplju, a potom Djevojački institut na Cetinju. Kao izuzetno talentovanu učenicu, knjaz Nikola je upućuje na studije u Pariz i dodjeljuje joj stipendiju Knjaževine Crne Gore. Na Sorboni je završila medicinu i postala ljekarka. Bila je članica Međunarodnog crvenog krsta. Vratila se u Crnu Goru 1939. godine. Priklonivši se monarhističkim pokretu, krajem Drugog svjetskog rata doživjela je tragičnu sudbinu. Odstupala je do Zidanog mosta, zajedno sa nekoliko hiljada pravoslavaca iz Crne Gore, gdje su je beranski komunisti prepoznali, ubili i bacili u Savu. Tada je imala 59 godina.
Prva je prevela „Gorski vijenac“ na francuski jezik 1916. Autorka je i francusko-srpskog rječnika.
Milka Bajić – Poderegin bila je prva žena romansijerka u Crnoj Gori. Ona je rođena 1904. godine u Pljevljima, gdje je završila osnovnu školu i bila jedna od prvih maturantkinja pljevaljske gimnazije. Diplomirala je 1928. godine na katedri za svjetsku i nacionalnu književnost Filozofskog fakulteta u Beogradu. Kao profesorica književnosti radila je u Pljevljima, Prokuplju i Kraljevu do 1941. godine, kada se preselila u Požarevac, a nakon Drugog Svjetskog rata nastavila je da se bavi pedagoškim radom.
Roman „Svitanje“, koji je preveden na francuski i engleski jezik, počela je da piše 1963. godine, a završila ga je u Londonu. U romanu je opisala ljude i događaje u svom zavičaju s početka dvadesetog vijeka. Umrla je u Londonu 8. marta 1971. godine. Milka Bajić Poderegin je sahranjena u Pljevljima.
Jelena Vicković bila je učiteljica prve privatne ženske škole, rođena u Kotoru, najvjerovatnije 1849. godine. Osnovala je na Cetinju 1871. godine prvu privatnu žensku osnovnu školu. Okupljala je u svom domu djevojčice koje je besplatno podučavala čitanju, pisanju, računanju i ručnom radu. Prve dvije godine škola je radila kao privatna, imala je tridesetak učenica, a potom je 1874. prerasla u državnu, odnosno Javnu žensku osnovnu školu. Umrla je 1908. godine. Njena smrt je zabilježena kao nestanak „duhovne majke našeg pismenog ženskog svijeta”.
Jelisaveta M. Popović bila je prva kompozitorka u Crnoj Gori. Rođena je 1854. godine u Kotoru. Iz Kotora je otišla u Odesu na muzičke studije, ali je i dalje održavala vezu sa rodnim gradom kome je posvetila skoro svo stvaralaštvo. Poznati su njeni horovi ,,Ja ljubim” i ,,Tražiš li” rodoljubivog karaktera u romantičarskom zanosu, popularnom stvaralačkom maniru tog vremena.
(Biografije su preuzete sa portala muzejzena.me)
B.R.
