MAGAZIN PREPORUKA
POGLED U NEBO: Meteorska kiša Leonidi večeras na svom vrhuncu
Ilustracija
Ako budemo imali sreće da večeras, 17. novembra, nebo bude vedro, a zagađenja mala, moći ćemo da uživamo u meteorskoj kiši Leonidi.
Leonidi kroz istoriju
Zvijezde padalice koje danas zovemo Leonidi ljudi posmatraju više od hiljadu godina. U prošlosti se ovaj nebeski vatromet nije dešavao oko 17. novembra kao danas, već malo ranije.
U desetom vijeku ovaj nebeski vatromet je bio najvidljiviji sredinom oktobra, u XVI vijeku krajem oktobra.
Najstariji otkriveni zapis o Leonidima sačinjen je u Egiptu 901. godine. Kometa Tempel-Tuttle je prošla svoj perihel 28. septembra 901, a 26. oktobra te godine zvijezde su počele da padaju. Nebesa su bila ispunjena zvijezdama koje su padale na istok, zapad, jug i sjever – kaže se u egipatskom spisu.
Godinu dana kasnije u drugom zapisu se kaže da je umro kralj Ibrahim ben Ahmet, a iste noći nebo se ispunilo zvijezdama koje su se kretale kao da su izbačene kroz atmosferu iz jedne tačke da se obruše ka Zemlji, kao kuša. Bio je to pljusak Leonida iz 902.
Zatim se ređaju svjedočanstva o zvijezdama padalicama iz 931, 934. itd.
U XIII vijeku muslimanski istoričari govore o pljusku meteora iz sredine oktobra 1202. Zvijezde su se uznemirile i letjele su kao roj skakavaca. To se nastavilo do zore, ljudi su bili prestrašeni i panično su se molili.
U jednoj portuglaskoj hronici stoji da su se 23. oktobra 1366. na nebu zvijezde pokrenule tako kako još niko od ljudi nije ni vidio ni čuo do tada. Nakon ponoći sve zvijezde su krenule od istoka ka zapadu, prvo zajedno, a zatim svaka grupa u drugom pravcu. Onda su padale sa neba u tako velikom broju i tako tijesno zbijene da su blizu tla bile ogromne i užarene, a nebo i vazduh su izgledali kao da su u plamenu i činilo se da će zemlja da se zapali.
U novije vrijeme veliko uzbuđenje Leonidi su donijeli 1833. godine. Svojom silinom zaplašili su milione ljudi, ali istovremeno počinje da se rasvijetljava misterija užarenog neba.
Te godine u noći između 12. i 13. novembra nad sjevernom Amerikom pljusak je bio izuzetn jak. Nebo je gorjelo od meteora. To je izazvalo različite, često vrlo burne, pa i histerične reakcije. Govorilo se o sudnjem danu i propasti svijeta.
U to vrijeme nije se još pouzdano znala priroda meteora i kružile su mnoge priče od kojih su mnoge bile potpuno fantastične.
Ali pojavilo se i mišljenje koje će se kasnije pokazati kao tačno. Gotovo tačno. Denison Olmsted, američki univrzitetski profesor je više nedjelja prikupljao podatke o ovom pljusku i u januaru 1934. objavio svoju teoriju po kojoj meteori vode porijeklo od oblaka čestica iz svemira.
Tako je misterija meteora počela da se rješava. Zatim je određen radijant Leonida i to je bilo prvo precizno određivanje radijanta meteora uopšte. Olbers je utvrdio da Leonidi imaju period od 33 ili 34 godine, a onda su došli Leonidi 1866. sa od 2000 do 5000 meteora na sat, pa Leonidi 1867. i 1868. koji su isto bili vrlo bogati.
Ta sedma decenija XIX vijeka bila je značajna za dalja saznanja o meteorima. 1865. otkrivena je kometa Tempel-Tuttle, a dvije godine kasnije Skjapareli je uočio podudarnost između perioda ove komete i aktivnosti Leonida (slično i nezavisno jedan od drugog su zaključili i Peters i Opolcer). Sada se već znalo dosta: period maksimalne aktivnosti Leonida, radijant i porijeklo. To je bilo dovoljno za detaljne prognoze.
Po tim prognozama 1899. je bila godina Leonida, godina kada ce se nebo pretvoriti u vatromet i astronomi su je s nestrpljenjem čekali. Objavili su prognozu u štampi i naveliko su pričali o Leonidima koji će zapanjiti svijet 1899.
A onda je došao novembar 1899. i – nije se dogodilo ništa. Ili skoro ništa. Maksimalna frekvencije je bila 14. novembra – oko 40 meteora. Bilo je to veliko razočarenje. Kasnije je međutim utvrđeno da je meteorska struja pretrpjela određeno izobličenje pod uticajem Jupitera i Saturna sa kojima je bila u bliskom kontaktu 1898. odnosno 1870. Zbog ovoga rastojanje Zemlje od meteorske struje bilo je duplo veće nego 1866.
Leonidi su sve nadoknadili 17. novembra 1966. Obilan pljusak koji se dogodio te godine ušao je u istoriju kao jedan od najjačih. Procjenjuje se da je te godine maksimalna frekvencija bila 2400 meteora u minutu ili 144 000 na sat (po nekim procjenama i do milion na sat)!
Deveta decenija je donijela nova iskustva i nova saznanja. Predloženi su novi modeli, a 1981. napravljena je obimna studija o odnosu komete Tempel-Tuttle i Leonida.
Astronomi neumorno i dalje istražuju Leonide i otkrivaju nove činjenice.
Večeras vam želimo vedro nebo!
Izvor: Nacionalna geografija
