MAGAZIN PREPORUKA
NOBELOVA NAGRADA ZA HEMIJU: Priznanje za „makaze” koje mijenjaju gene
Foto: Reuters
Naučnice Emanuela Šarpentje i Dženifer Doudna osvojile su Nobelovu nagradu za hemiju jer su izumjele alate za modifikaciju DNK.
One su prve dvije žene koje su podijelile Nobelovu nagradu zbog doprinosa tehnologiji modifikacije gena.
Njihov pronalazak nosi naziv Crispr-Cas9 „genetske makaze”, a predstavlja alat pomoću kojeg se može promijeniti DNK živih ćelija.
Njih dvije će podijeliti nagradu od deset miliona švedskih kruna (1.100.400 američkih dolara).
– Mogućnost modifikacije DNK predstavlja revoluciju u svijetu nauke – ističe biohemičarka Pernila Vitung-Štafšed.
Ne samo da ova tehnologija već unosi značajna unapređenja u oblasti genetskih istraživanja, već, takođe, može da se koristi za terapiju i čak omogući izlječenje određenih nasljednih bolesti.
Profesorka Šarpentje, koja radi na berlinskom Institutu Maks Plank, gdje proučava patogene organizme, kaže da je vijest o Nobelovoj nagradi doživjela vrlo emotivno.
– Kada se tako nešto desi, vrlo ste iznenađeni, jer djeluje nestvarno. Ali, očigledno da je stvarno – kaže novopečena nobelovka.
Komentarišući činjenicu da su ona i koleginica prve dvije naučnice koje su podelile nagradu, Šarpentje kaže da se nada kako će „ovo biti pozitivna poruka, naročito za djevojčice, da krenu putem naučne karijere i da će im pokazati da ženska istraživanja imaju uticaj u nauci”.
– Primjećujemo pad interesovanja za nauku, i to ne samo među ženama, što je vrlo zabrinjavajuće – dodaje.
Proučavajući bakteriju Streptococcus pyogenes, Šarpentje je otkrila do tada nepoznati molekul tracrRNA.
Njen dalji rad ukazao je da tracrRNA predstavlja dio imunog sistema ovog patogena i predstavlja neku vrstu „makaza” kojima se bakterija služi u napadu na ćelije.
Alat koji su naučnice izumjele po ugledu na bakteriju razoružava patogene odsjecanjem djelova njihove DNK.
Pošto je 2011. godine objavila prve nalaze, Šarpentje se udružila sa američkom naučnicom Doudnom sa Berkli univerziteta u Kaliforniji.
One su se preko prijatelja upoznale u jednom kafiću u Portoriku, gde su učestvovale na naučnoj konferenciji.
Sljedećeg dana, tokom šetnje ulicama portorikanske prijestonice San Huan, Šarpentje je predložila da udruže snage.
Udruženim snagama, naučnice su ponovo stvorile genetske makaze bakterije u laboratorijskim uslovima, a takođe su uprostile molekularne komponente, učinivši ih jednostavnijim za upotrebu.
„Makaze” kojima se služi bakterija mogu da razlikuju DNK od virusa. Šarpentje i Doudna uspjele su da ih reprogramiraju za sječenje bilo kojeg molekula DNK na zadatom mjestu, a svoje nalaze objavile su 2012. godine.
Ovo izuzetno otkriće omogućava modifikaciju DNK.
Od kada su izumjele „genetske makaze” Crispr-Cas9, naučnici su počeli da ih masovno upotrebljavaju, što je doprinijelo mnogim važnim otkrićima u medicinskim istraživanjima, primijenjenoj medicini i kliničkim ispitivanjima za nove terapije od raka.
Ova tehnologija donosi i nadu će terapija i potpuno izlječenje nasljednih genetskih bolesti biti moguće. Trenutno su u toku istraživanja tepijskog pristupa anemiji, koja pogađa milione ljudi širom svijeta.
Međutim, bez zakonske regulative, „genetske makaze” bi mogle da postanu alat za „dizajniranje beba”, što pokreće brojne etičke dileme.
Ako bi genetski modifikovana djeca odrasla i dobila sopstvenu djecu, izmjene njihovog DNK bi se prenosile sa koljena na koljeno, zauvijek mijenjajući ljudski rod.
Prošle godine, kineski naučnik He Jankui kažnjen je zatvorom u trajanju od tri godine za prvu genetsku modifikaciju beba. Osuđen je za kršenje državne zabrane vršenja eksperimenata nad ljudskim embrionima, a pokušao je da embrione učini otpornim na HIV.
Biografije
Emanuela Šarpentje rođena je 1968. godine u Francuskoj. Zvanje doktora nauka stekla je na Institutu Paster u Parizu, a tokom karijere je, pored Francuske, radila u SAD, Austriji, Švedskoj i Njemačkoj.
Dženifer Doudna rođena je 1964. godine u Vašingtonu, a odrasla je na Havajima. Zvanje doktora nauka stekla je na Harvardu.
Nobelovu nagradu osnovao je švedski preduzetnik i hemičar Alfred Nobel, koji je u testamentu, napisanom 1895. godine, ostavio zavještanje da se osnuje nagrada.
Izvor: BBC News na srpskom
