Beograd je jutros prestigao Sarajevo i najzagađeniji je grad Evrope. Vazduh u Zagrebu jako loš, djeca ne treba da budu vani. Postoji zagađenje vazduha i u Crnoj Gori, neka su od upozorenja koja građani objavljuju na društvenim mrežama.
Sa direktorom Agencije za zaštitu prirode i životne sredine Nikolom Medenicom razgovarali smo o tome kakav je kvalitet vazduha u crnogorskim gradovima – gdje je najčistiji i najzagađeniji, i na kraju, ima li razloga za brigu. Kaže da trenutne vrijednosti mjerenja pokazuju da su povećane koncentracije PM čestica u centralnom i sjevernom regionu, odnosno u Podgorici, Nikšiću, Bijelom Polju i Pljevljima.
Uobičajena je, kaže on, situacija da je tokom zimskih mjeseci lošiji kvalitet vazduha, posebno u centralnom i sjevernom regionu naše zemlje. Generalno posmatrajući, industrijska aktivnost, emisije iz saobraćaja i emisije iz ložišta tokom sezone grijanja su, prema njegovim riječima, glavni ,,krivci” za lošiji kvalitet vazduha.
-Epizode visokog zagađenja vazduha, u prvom redu suspendovanim česticama (PM10 i PM2.5) su karakteristične za zimske mjesece u periodima kada vremenski uslovi, uz pojavu visokog atmosferskog pritiska, usporavaju cirkulaciju vazduha donoseći suve, hladne i maglovite noći. Ovi uslovi, često praćeni i temperaturnim inverzijama, posebno u kotlinama, sprečavaju disperziju emisija i prouzrokuju zadržavanje polutanata koji su proizvod sagorijevanja fosilnih goriva, emisija iz saobraćaja i sličnih izvora, na nivou neposredno iznad tla, što dovodi do pojave visokih koncentracija zagađujućih materija u prizemnom sloju atmosfere. Prisustvo faktora koji utiču na pogoršanje kvaliteta vazduha traje od četiri mjeseca u Podgorici do šest mjeseci u Nikšiću i Pljevljima. U tim vremenskim periodima je skoncentrisan cjelokupni godišnji broj prekoračenja srednjih dnevnih vrijednosti suspendovanih čestica, osim u slučajevima akcidentnih situacija – istakao je on.
U periodima godine kada nisu aktivna ložišta (za grijanje prostorija) u kojima se koriste čvrsta goriva, nema prekoračena graničnih vrijednosti za zagađujuće materije i ispunjeni su svi kriterijume dobrog kvaliteta vazduha.
Precizirajući kakvo je stanje u Podgorici, kaže da tokom perioda mirnog vremena, u odsustvu vjetra i padavina, povećane su koncentracije PM čestica, posebno tokom kasnih popodnevnih i večernjih časova.
-Čim se promijene meteorološke prilike, dođe do pojave vjetra i padavina, i vazduh postaje čistiji i nema prekoračenja graničnih vrijednosti – kazao je on.
Komentarišući zagađeni vazduh u regionu i o uticaju na našu zemlju, Medenica ističe da Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju je po zakonu zadužen da prati prekogranični uticaj na kvalitet vazduha i za to su preko IPA projekta dobili najsavremeniju opremu za praćenje kvaliteta vauduha (lokacija Velimlje) kao i laboratorijsku opremu.
-Sa regionom dijelimo slične probleme. Gdje god nije riješeno pitanje daljinskog/centralnog grijanja u urbanoj zoni, uz korišćenje čvrstih goriva za grijanje prostorija i visoku frekvenciju saobraćaja, tokom zimskih mjeseci neminovno dolazi do pogoršanja kvaliteta vazduha – kazao je on.
Odgovarajući na pitanje na koji način bi trebalo da se ponašaju građani u ovakvim situacijama i kako zagađeni vazduh utiče na njihovo zdravlje, Medenica kaže da je na osnovu analize desetogodišnjih rezultata mjerenja, zaključak da najviše na lošiji kvalitet vazduha utiču emisije iz kolektivnih i individualnih ložišta tokom sezone grijanja, zatim industrija, saobraćaj i ostale aktivnosti.
-U skladu sa mogućnostima, preporuka je ekološko energetski efikasno opremanje objekata, zamjena stolarije i izrada izolacije, čime bi se smanjila potrošnja energenata potrebna za zagrijavanje prostorija, ne vršiti spaljivanje bilo koje vrste otpada (posebno plastike i sličnih derivata) u ložištima, jer su njihovi produkti sagorijevanja visoko kancerogeni, umjesto uglja i sirovog drveta koristiti ekološki prihvatljivija goriva (pelet i brikete), voditi računa o vozilima – redovno ih servisurati i održavati, koristiti alternativne vrste prevoza (biciklo) kao i javni prevoz gdje je god to moguće – rekao je on.
Bijelo Polje
U Bijelom Polju su reagovali zbog trenutnog stanja. U cilju sagledavanja stvarnog stanja po pitanju kvaliteta vazduha, te iznalaženja rješenja za otklanjanje eventualnog lošeg uticaja na zdravlje ljudi, predsjednik Opštine Bijelo Polje Petar Smolović formirao je komisiju za ocjenu stanja kvaliteta vazduha koja je sastavljena od predstavnika lokalne samouprave, stručnih lica i civilnog sektora.
To je saopšteno iz Opštine Bijelo Polje, a zadatak komisije je da utvrdi trenutno stanje kvaliteta vazduha u tom gradu i da se uporedi sa stanjem u prethodnom periodu
Institut za javno zdravlje
Iz crnogorskog Instituta za javno zdravlje saopštili su da zagađenje vazduha – ambijentalnog ali i onog u prostorima za stanovanje predstavlja jedan od najznačajnijih rizika po zdravlje koji ugrožava sve kategorije stanovništva. Kako kažu, preduzimanje mjera za zaštitu i unaprijeđenje zdravlja, kao i poboljšanje kvaliteta vazduha u životnoj i radnoj sredini, i ambijentalnog vazduha, je u domenu lične i društvene odgovornosti svih elčemenata društva – pojedinaca ali i pravnih lica.
Ko je u posebnom riziku?
Rizik od narušavanja zdravlja kao posljedice udisanja i izloženosti praškastim česticama (PM česticama) u zagađenom vazduhu nije jednak za sve kategorije stanovništva – neke kategorije stanovništva su pod većim rizikom i one uključuju:
-Osobe sa bolestima srca i krvnih sudova,
-Osobe sa hroničnim bolestima pluća i organa za disanje, kao i starije osobe i djecu koje su i pod najvećim rizikom od izloženosti ovim česticama.
-Trudnice, i novorođenčad, gojazni, osobe sa hrničnim metaboličkim bolestima kao što je dijabetes.
Posljedice kratkotrajnog izlaganja
Iz Instituta kažu kao posljedica kratkotrajnog izlaganja zagađenom vazduhu i kod zdravih ljudi nastaju simptomi kao što su su iritacija sluzokože očiju, nosne šupljine i grla, kašljanje, stezanje u grudima, otežano disanje. Ovi simptomi nastaju privremeno i nestaju kada se popravi kvalitet vazduha.
Opasnosti za djecu
Kod djece, ocjenjuju oni, postoji veća vjerovatnoća da će biti izložena zagađenom vazduhu, jer često provode više vremena na otvorenom, učestvuju u različitim aktvnostima i igri, a pritom udišu više vazduha po kilogramu tjelesne težine u odnosu na odrasle osobe. Djeca su, takođe, osjetljivija na zagađennje vazduha u odnosu na odrasle s obzirom da su njihovi disajni putevi još u fazi razvoja. Osim toga, kod djece postoji veća vjerovatnoća za javljanja astme u odnosu na odrasle, što dodatno povećava rizik.
Opasnosti za hronično oboljele
Osobe s bolestima srca i krvnih sudova uključuju sve osobe s poznatim bolestima koronarnih arterija, ishemijske bolesti srca, osobe koje imaju ili su imale anginu i/ili srčani udar, operacije na srcu (npr. stent, bajpas), zatajenja srca, aritmije, periferne vaskularne bolesti, prolazne ishemijske napade ili cerebrovaskularne bolesti. Kažu da će kod osoba sa bolestima srca i krvnih sudova, izlaganje zagađenom vazduhu će uzrokovati pogoršanje simptoma i bolesti čak i ako se simptomi ne osjećaju neposredno. Ova grupa uključuje i starije osobe, jer postoji vjerojatnoća da imaju nedijagnostifikovane bolesti srca i krvnih sudova, kao i osobe s višestrukim faktorima rizika, kao što su one sa šećernom bolesti, visokim krvnim pritiskom, povišenim holesterolom, koje konzumiraju duvan…
-Osobe koje imaju neku bolest pluća i organa za disanje (uključujući astmu i hronične opstruktivne bolesti pluća), neće biti u mogućnosti da dišu duboko i snažno kao što to inače čine kada vazduh nije zagađen. Ove osobe mogu iskusiti simptome kao što su kašalj, bol u grudima, otežano disanje, zamor – naveli su oni.
U slučaju javljanja navedenih simptoma potrebno je, upozoravaju iz Instituta, obratiti se izabranom ljekaru, kao i slijediti uputstva u pogledu uzimanja terapije i liječenja bolesti kod pacijenata koji su na terapiji.
Smrtni slučajevi
U pogledu posljedica dugotrajnog izlaganja zagađenom vazduhu Institut za javno zdravlje je u saradnji sa ekspertima Svjetske zdravstvene organizacije i partnerskim institucijama u Crnoj Gori krajem 2015. i početkom 2016. godine sproveo studiju procjene uticaja zagađenja vazduha na zdravlje u Crnoj Gori koja je obuhvatila gradove Pljevlja, Podgoricu i Nikšić. Podaci iz studije, podsjećaju oni, ukazuju na to da su više od 250 prijevremenih smrtnih slučajeva i 140 prijema u bolnicu na godišnjem nivou u ova tri grada, kao i niz drugih zdravstvenih posljedica direktno povezani sa izlaganjem PM česticama čije su koncentracije premašivale preporučene koncentracije od strane Svjetske zdravstvene organizacije.
-Znatan dio ovoga uticaja se može pripisati zagađenju vazduha koji se javlja u zimskim mjesecima usljed sagorijevanja kako čvrstih goriva (drveta i uglja) koja se koriste za grijanje u domaćinstvima, povećanim intezitetom saobraćaja, tako i meterološkim uslovima koji pogoršavaju zagađenje u zimskom periodu. Sagorijevanje čvrstih goriva za potrebe pripreme hrane i grijanje, takođe, značajno povećava ukupnu izloženost zagađenom vazduhu stanara kuća koje koriste čvrsto gorivo za kuvanje i grijanje zbog direktnog stvaranja zagađenja u zatvorenim prostorima – ističu iz Instituta za javno zdravlje.
Kada je riječ o preporukama za ponašanje tokom trajanja povišenog zagađenja vazduha, iz ova ustanove poručuju da treba smanjiti i održavati fizičku aktivnost na niskom nivou.
-Izbjegavajte aktivnosti na otvorenom pri kojima dišete brže ili dublje. Preferirajte šetnju umjesto trčanja ili aktivnosti u unutrašenjem prostoru. Izbjegavajte prometne ulice i saobraćajnice gdje je koncentracija respirabilnih čestica veća usled zagađenja koja potiču od prevoznih sredstava (automobila, kamiona…). Boravite u zatvorenom prostoru u području sa što je moguće čistijim vazduhom. Naročito je bitno da obezbijediti da je prostorija za spavanje najmanje ugrožena spoljašnjim i unutrašnjim zagađenjem. Dobar izbor je da prostorija obavezno bude bez uređaja za grijanje prostora fosilnim gorivima. Ako soba ima prozore koji su okrenuti ka saobraćajnici ili treba ih držati zatvorene. Koristite klima uređaje ili sisteme grijanja koji imaju odgovarajuće filtere ili su dizajnirani tako da ne uvlače spoljašnji vazduh u prostorije za boravak. Ako grejno tijelo pruža mogućnost korišćenja svježeg spoljašnjeg vazduha, treba onemogućiti unos svježeg vazduha spolja – kažu oni.
Redovno, dodaju iz Instituta, treba da se održavaju i čiste filtere vazduha, kako bi se omogućio dobar protok u zatvorenom prostoru.
-Uređaji za prečišćavanje vazduha mogu pomoći u popravljanju kvaliteta vaduha u zatvorenom prostoru, ali treba voditi računa da se ne koriste ovakvi uređaji koji proizvode ozon, jer će se u tom slučaju povećati zagađenje u stambenom prostoru. Smanjite zagađenje vazduha u vašem domu tako što ćete ukinuti pušenje u prostorijama u kojima boravite, sisteme grijanja prilagoditi i primjenjivati one koji ne stvaraju unutrašnje zagađenje i PM čestice, izbjegavati korišćenje svega što sagorijeva kao što je drvo u kaminima, otvorenim ložištima, uređaje za grijanje prostorija fosilnim gorivima, plinske šporete i šporete/peći na čvrsta goriva – istakli su oni.
Građani, prema njihovim riječima treba da vode računa pri održavnju čistoće u zatvorenim prostorijama. Čišćenje, pojašnjavaju oni, pokreće čestice koje se već nalaze unutar prostorija, stoga treba po mogućnosti koristiti usisivače koji imaju filtere koji zadržavaju čestice u visokom procentu (npr. HEPA filter). Pri čišćenju treba dati prednost vlažnom čišćenju koje može pomoći u smanjenju količine prašine.
-Kada se kvalitet ambijentalnog vazduha poboljša, treba otvoriti prozore i provjetriti prostorije. Obične maske koje se koriste za zaštitu od prašine nisu efikasne. Ove maske su dizajnirane za čestice većeg promjera i neće zaštititi vaša pluća od malih čestica, kao što su respirabilne čestice promjera 10 µm ili 2,5 µm. Šalovi i marame oko glave, takođe, neće pomoći – zaključili su oni.
N.Đ.