KULTURA SLAJDER

KULTURNA BAŠTINA – RIZNICA GRADOVA: Žabljak se još jednom upisao na UNESCO listu

1.08.2016. u 9:05

Primjer dobre saradnje Ministarstva kulture i Opštine Žabljak je projekat „Nominacija stećaka – srednjovjekovnih nadgrobnih spomenika za upis na Listu svjetske kulturne baštine UNESCO“, koje je realizovano sa partnerima iz Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Srbije. U okviru crnogorske nominacije izabrane su tri nekropole, dvije sa teritorije Opštine Žabljak, lokaliteti Grčko groblje – Riblje jezero i Bare Žugića, Novakovići. Nekropole imaju status kulturno dobro od 2012. godine, a od 15.jula ove godine su na Listi svjetske kulturne baštine UNESCO – zajedno sa još 26 nekropola, koje su bile dio projekta.

Program zaštite

Bogatu kulturnu baštinu Žabljaka čine brojna nepokretna, pokretna i nematerijalna dobra, od čega valorizovani segment kulturne baštine predstavljaju nepokretna kulturna dobra, koja čine najveće vrijednosti ovog grada. U proteklom periodu Ministarstvo kulture je bilo nosilac posla, finansiralo i sufinansiralo projekate iz oblasti zaštite i očuvanja kulturnih dobara sa teritorije ove opštine, koji su realizovani ili je njihova implementacija u toku.

Tako je 2012. godine urađen Menadžment plan za nominovane nekropole stećaka za Listu svjetske baštine za koji je izdvojeno 10.000 eura. Najznačajni projekat prošle godine je konzervacija kulturnog dobra Spomen česma borcima Pitomine i Bosače na Crnom jezeru, dok je ove godine najviše sredstava (15.000 eura) izdvojeno za konzervaciju nekropola stećaka u Žabljaku i Plužinama.  

Stećci – dio regionalne baštine

Stećci su srednjovjekovni nadgrobni kameni spomenici koji se nalaze skoro na cijelom području Bosne i Hercegovine, u zapadnim dijelovima Srbije i Crne Gore, te središnjim odnosno južnim dijelovima Hrvatske. Zona rasprostiranja stećaka ograničena je na sjeveru rijekom Savom, na jugu jadranskom obalom, na zapadu Likom u Hrvatskoj, a na istoku se pruža u zapadnu Srbiju. Iako o tome još uvijek ne postoji precizan stav, pretpostavlja se da se javljaju u drugoj polovini XII vijeka, odnosno u XIII vijeku. Međutim, sigurno je da se najintenzivnije izrađuju tokom XIV i XV vijeka. Tokom XVI vijeka prestaje praksa izrade stećaka, ali pojedini oblici (ploča, krst), kao i ukrasni motivi, srijeću i znatno duže.

U Crnoj Gori najveći broj stećaka nalazi se na teritoriji opština: Pljevlja, Žabljak, Šavnik, Nikšić i Plužine, odnosno na podrjučima starih župa: Onogošt, Pive, Drobnjaka, Jezera i Breznice. Prema posljednjim podacima, na teritoriji Crne Gore evidentirano je oko 107 lokaliteta. Nekropole stećaka se nalaze na dostupnim i nedostupnim planinskim predjelima, pitomim dolinama, uz planinska jezera i obale rijeka, uz stare puteve, porušene crkve, na praistorijskim tumulima, ili uz gradine. Jedinstveni su umjetnički primjerci, različitih veličina: od tankih kamenih ploča do monumentalnih kamenih blokova. Izdvajaju se dvije osnovne grupe stećaka, manjih dimenzija koje se nalaze u sjevernim opštinama (Žabljak, Plužine i dio opštine Pljevlja), do onih monumentalnih i kompozitnih na prostoru opštine Nikšić. Stećci su uglavnom rađeni od lokalnog krečnjaka. Na velikom broju stećaka nalaze se klesani ukrasi i natpisi izvedeni u dubokom i plitkom reljefu.

Dalja istraživanja stećaka donijeće nove podatke, ali imajući u vidu već do sada istraženo, stećcima Crne Gore pripada značajno mjesto u korpusu evropskih srednjovjekovnih stećaka zajedno sa stećcima Bosne i Hercegovine, Srbije i Hrvatske.

 

This slideshow requires JavaScript.

Grčko groblje, Riblje jezero, Novakovići

Lokalitet  Grčko groblje, nalazi se na 1.431 metara nadmorske visine i 11,4 km, jugoistočno od Žabljaka, u zaseoku Novakovići – na istom seoskom putu koji vodi do nekropole Bare Žugića, s tim što je Grčko groblje bliže Žabljaku za 2,3 km. Nekropola se nalazi na lijevoj strani puta, 200 metara, sjeverozapadno, od puta i obale Ribljeg jezera. Formirana je na blagom travnatom brijegu, izduženog elipsoidnog oblika, koje se pruža pravcem sjever – jug. To je manja nekropola, koja se sastoji od 49 stećaka, od kojih je: 10 ploča, 27 sanduka, 12 sljemenjaka. Centralni dio nekropole je vidljiv sa nižih kota okolnog terena, jer se na tom mjestu nalazi jedan stećak, tipa sljemenjak, monumentalnih dimenzija.  Osim pet primjeraka tipa ploče koje su amorfnog i prirodnog oblika preostali stećci su fine izrade i oblika. Ukrašena su 22 primjerka, i to: 12 sanduka i 10 sljemenjaka. Stećci su rađeni od lokalnog bjeličasto – sivog krečnjaka, različitih su veličina, kvaliteta obrade i stanja očuvanosti. Od ukrasa zastupljeni su uklesani i reljefni dekorativni, simbolični i figuralni motivi i predstave na stećcima tipa sljemenjaka, sanduka i ploče visočije od 30 sm. Najbrojniji dekorativni motivi su trake sa kosim crtama kao friz ili okvir na vertikalnim stranama stećka ili kao bordura na gornjoj vodoravnoj površini sanduka i ploča. Arhitektonski dekorativni elementi arkada vizuelno su najupečatljiviji. Prisutni su ukrasi od paralenih linija, tipa rešetkastog ukrasa u središnom dijelu na vodoravnim stranama stećka. Od figuralnih predstava izdvaja se jedna predstava stilizovanog čovjeka sa mačem i štitom, i jedna scena iz lova.

Na osnovu navedenog, izuzetne lokacije na kojoj se nalazi nekropola Grčko groblje kod Ribljeg Jezera, te izrade i ukrasa, pretpostavlja se da su na nekropoli kod Ribljeg Jezera, sahranjeni pripadnici feudalne vlastele sa tih prostora, kao i njihove porodice u XIV i prvoj  polovinu XV vijeka.

Nekropola Grčko groblje kod Ribljeg jezera, je u relativno dobrom stanju, ali su kod većine stećaka, evidentna različita  manja oštećenja. Kako se nekropola nalazi na prirodnom uzvišenju, u znatnom je  izloženija ekstremnim atmosferskim uticajima koji su i uzrok djelimičnog dislociranja i tonjenja većine stećaka nekropole. Površine svih stećaka prekrivene su lišajevima i mahovinom, što onemogućava pregled cjelokupnog stanja svakog pojedinog stećka.

Bare Žugića, Novakovići

 Lokalitet Bare Žugića, nalazi se na 1.416 metara nadmorske visine i 13,6 km, jugoistočno od Žabljaka, u zaseoku Novakovići. Do lokaliteta vodi lokalni asfaltni put koji od Žabljaka ide ka selu Njegovuđa. Nekroplola se nalazi na lijevoj strani puta, na manjem uzvišenju koje se blago spušta ka zapadu. Na tom prostoru formirana je nekropola, nepravilnog trapezastog oblika, sa 300 evidentiranih stećaka, od kojih je 240 tipa ploče, 50 tipa sanduka i 10 sljemenjaka. Od 240 stećaka tipa ploče, 10 su pravilnog oblika i masivnije forme, dok su ostale znatno manjih dimenzija, nepravilnog oblika i poluobrađene, dok je  najveći broj prirodnog, amorfnog oblika. Fino obrađeni i ukrašeni stećci pružaju se rubom izduženog brežuljka na istočnoj strani, a locirani su i u centralnom i sjevernom dijelu nekropole. U južnom i jugozapadnom dijelu nekropole uglavnom se nalaze poluobrađene i amorfne ploče. Svi stećci su rađeni od monolitnih blokova, lokalnog bjeličasto-sivog krečnjaka. Uočava se da su bili postavljeni u nizovima koji se pružaju pravcem sjever – jug, sa dužom stranom orijentisanom zapad – istok. Tokom vremena, usljed slijeganja tla i atmosferskih uticaja, djelimično su dislocirani ka jugu. Nejednakih su veličina, kvaliteta obrade, ukrašenosti i stanja očuvanosti. Od ukupnog broja stećaka, ukrašeno je 23 primjerka i to:  jedan tipa ploče, 16 tipa sanduka i šest tipa sljemenjaka.

Od ukrasa zastupljeni su uklesani, reljefni dekorativni, simbolički i figurativni motivi i predstave, na stećcima tipa sljemenjak, sanduk i ploče visočije od 30 cm. Najzastupljeniji dekorativni motivi su: trake sa kosim crtama kao friz ili okvir na vertikalnim stranama stećka ili kao bordura na gornjoj vodoravnoj površini sanduka i ploča. Česti su i motivi tordirane trake, spirale i povijenih loza. Najkarakterističniji ukrasni elementi su motivi simboličkog karaktera, a među njima su najbrojnije raznovrsne predstave krsta, kruga, rozete, zvijezde, luka i strijele, mača, štita, paralenih linija, sa krugovima (medaljonima), u središnjem dijelu, na vodoravnim stranama stećka.

Na osnovu broja stećaka na nekropoli, može se pretpostaviti, da se na njoj sahranjivalo seosko stanovništvo sa oblasti Jezera, a ispod monumentalnih stećaka, koji se izdvajaju po izuzetno ukrasu i kvalitetnoj obradi, da su sahranjivani bogati trgovci Drobjanka i Jezera. Nekropola stećaka u Barama Žugića u selu Novakovići, ukazuje na veliku naseljenost prostora Jezera u periodu XIV i XV vijeka.

 

This slideshow requires JavaScript.

I pored toga što su na određenom broju stećaka konstatovana oštećenja, koja se manifestuju izraženim pukotinama, otpalim djelovima, kao i da su prekriveni lišajevima i mahovinom, u odnosu na vrijeme nastanka, smatra se da je nekropola zadržala visok stepen očuvanosti. Određene promjene u položaju stećaka, nastale su zbog uticaja prirodnih faktora.

Ustanove kulture

JU Centar za kulturu Žabljak egzistira kao kompleksna institucija kulture u čijem sastavu se nalaze: Narodna biblioteka i čitaonica, bioskop ,,Durmitor” i kafe bar ,,Stara opština”. Narodna biblioteka i čitaonica Žabljak, svoju aktivnost obavlja u prostorijama Centra kao njegova organizaciona jedinica.

U Centru za posjetioce u Upravnoj zgradi Nacionalnog parka Durmitor na Žabljaku, u okviru službe za promociju i edukaciju, mogu se dobiti informacije o kulturnoj baštini Nacionalnog parka kao i njegove zaštićene okoline.

Radi unaprijeđenja turističke, a time i kulturne valorizacije ovog prostora potrebno je planirati, projektovati i izvesti neophodnu infrastrukturu na pojedinim mjestima (pješačku i biciklističku stazu, parking, sanitarni objekat). Uz saobraćajnice je potrebno postaviti adekvatnu signalizaciju, stilizovanim grafičkim izgledom nekropole i udaljenost do mjesta.

Nepokretna kulturna dobra

Na teritoriji Opštine Žabljak, status kulturno dobro, ima 13 nepokretnih kulturnih dobra, i to:

 

1. Crkva Sv. Preobraženja
2. Nekropola stećaka Bare Žugića i Riblje jezero
3. Kuća Toma Žugića sa spomen-pločom – mjesto gdje je održana VIII pokrajinska konferencija avgusta 1940 u prisustvu druga Tita; Žugića Bare, Novakovići
4. Osnovna škola u kojoj je formiran I Pivski bataljon 1941, i gdje je boravio Moša Pijade poslije izlaska sa robije; Mala Crna Gora
5. Spomen-bista Vuka Kneževića
6. Spomenik vojvodi Tripku Džakoviću; lijeva obala Tare, kod mosta na Đurđevića Tari
7. Spomen-ploča borcima Pitomine i Bosače, poginulim u NOR-u; na potoku koji se uliva u Crno jezero
8. Spomen-ploča Lazaru Jaukoviću; most na Tari
9. Spomen-ploča u mjestu gdje je 1. 12. 1941 izvršeno formiranje Jezersko-Šaranskog bataljona; na Osnovnoj Školi, Njegovuđa
10. Spomen-ploča u mjestu gdje je održana VIII pokrajinska konferencija avgusta 1940, kojoj je prisustvovao i drug Tito; Žugića Bare, Novakovića
11. Spomen-ploča Jakovu Ostojiću; Bosača
12. Spomen-ploča na Titovoj pećini, u kojoj je u maju 1943 boravio vrhovni štab sa drugom Titom; kod Crnog jezera
13. Spomen-ploča

Za kulturna dobra urađeni su elaborati, koji sadrže detaljan opis sprovedenih aktivnosti, kao režim i mjere zaštite kulturnih dobara. Projekat je implementiralo Ministarstvo kulture i Uprava za zaštitu kulturnih dobara u saradnji sa svim nacionalnim i lokanim institucijama iz oblasti kulturne baštine,  kao i državnim i lokalnim organima uprave.

Projekat popisa nematerijalne kulturne baštine, koji je sproveden 2012. godine, pokazao je da se na teritoriji opštine Žabljak nalazi određeni broj elemenata nematerijalne kulturne baštine (četiri  preliminarno popisana), a da određeni broj od tih popisanih zavređuje status nematerijalno kulturno dobro, poput sviranja na dvojenicama, izrade stolovača tradicionalnom tehnikom, izrada gusala i pjevanje uz gusle, predanja o durmitorskom kraju…